Het enige asfaltkunstwerk in Nederland, in 1955 ontworpen door kunstenaar Jan Boon op het Herderplein in Utrecht, wordt gereconstrueerd. Het zwart/wit patroon van dier- en plantmotieven wordt op dit moment afgebroken en daarna opnieuw aangebracht. Dit wordt het eerste waterplein van Utrecht, waar regenwater bij extreme buien langzaam in de bodem kan lopen. De verwachting is dat het plein op 19 november klaar is. Het belang dat gemeente Utrecht hecht aan kunst, erfgoed, een kwalitatieve openbare ruimte en klimaatbestendigheid komen op het Herderplein samen.
Tot ongeveer half oktober is op de bouwhekken rond het Herderplein historisch fotomateriaal en informatie te zien. Het is als het ware een openlucht expositie over het Herderplein van de jaren 50 tot nu. Daarop is te zien hoe Utrecht tegelijk met de reconstructie het plein groener en klimaatbestendiger maakt. Hiervoor krijgt gemeente Utrecht een financiële bijdrage van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en een Rijkssubsidie vanuit het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Het Herderplein wordt het eerste waterplein van Utrecht: bij extreme regen vangt het plein regenwater op. Dit regenwater loopt via een infiltratieriool langzaam de bodem is, waar planten en bomen weer van kunnen profiteren. Het extra groen biedt daarnaast verkoeling in de zomer. Er komen speelfonteinen aan de rand van het plein waarin kinderen in de zomer kunnen spelen.
Bijzondere wederopbouwkunst
Het Herderplein is in 1955 door architect Antonio Salvatore en beeldend kunstenaar Jan Boon ontworpen. Een bijzondere samenwerking. Naoorlogse voorbeelden van beeldende kunst die geïntegreerd is in de architectuur zijn in Utrecht zeldzaam. Het gaat om een wederopbouwkunstwerk dat uniek is in zijn soort. Dit vanwege het gebruik van asfalt als nieuw materiaal voor kunst, door de gebruikswaarde van de kunst, door het formaat en omdat het zo ingebed en geïntegreerd is in zijn omgeving. Uniek is ook dat de hele omgeving nog authentiek is. De aangrenzende architectuur is nog volledig intact. Dat zorgt voor een authentiek stadsbeeld uit de wederopbouwtijd.
Het erfgoed uit de wederopbouwtijd wordt inmiddels erg gewaardeerd. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) vindt net als de gemeente dat het Herderplein van grote waarde is en beschermd moet worden. Mede daarom is het plein sinds 2017 een gemeentelijk monument. De beslissing om een werk te behouden terwijl dat alleen kan door het te reconstrueren, wordt niet vaak gemaakt. Maar het doet recht aan het unieke karakter van dit kunstwerk. Deze beslissing onderstreept het belang dat gemeente Utrecht aan haar erfgoed en aan haar kunstcollectie voor de openbare ruimte hecht. Die collectie bestaat al meer dan een halve eeuw en dit werk is een belangrijke vertegenwoordiger uit de beginperiode (jaren 50).
Kennis van vele partijen
Voor de reconstructie werkt de gemeente samen met experts van de Stichting Restauratie Atelier Limburg, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Erfgoedvereniging Heemschut, de Adviescommissie Beeldende Kunst en Vormgeving van gemeente Utrecht, en de afdelingen Culturele Zaken en Erfgoed van gemeente Utrecht. Ook de erven van Jan Boon hebben voor waardevolle informatie gezorgd.
Voor de reconstructie heeft de gemeente goed gekeken naar verschillende aspecten van het kunstwerk en de omgeving, zoals wat de bedoeling van de kunstenaar was en welke materialen er oorspronkelijk gebruikt zijn. Kunstenaar Jan Boon vond het belangrijk dat kinderen fijn en goed konden spelen op een egaal plein. Daarom deed de gemeente uitgebreid onderzoek naar materialen die lijken op de materialen die de kunstenaar gebruikte, én waar je goed op kunt spelen.
Ook vond de kunstenaar het belangrijk dat het grafische patroon in zwart-wit goed te zien was. Het zwart-wit contrast zoals dat op de oude foto’s te zien is komt na de reconstructie weer terug. We leggen de witte figuren aan in een coating laag, over het asfalt heen.
De nieuwe waterspeelplek aan de rand van het plein is een mooie verwijzing naar de vroegere spelfuncties. In het verleden kon het verdiepte plein op zomerse dagen onder water worden gezet als spetterbadje voor de kinderen uit de wijk. In de winter werd er geschaatst.
Over de kunstenaar
Jan Boon is bekend als een wederopbouwkunstenaar die in architectuur of in de openbare ruimte mozaïeken maakte. Wat niet alom bekend was, was het grote belang dat hij eraan hechtte om met nieuwe, moderne materialen te werken. Het Herderplein is hier een voorbeeld van. Jan Boon omarmde de nieuwe mogelijkheden uit zijn tijd.
Foto: Gert Jan van Rooij
Meer informatie over het plein en de werkzaamheden vindt u op www.utrecht.nl/herderplein.